Pneumokoki: Kompleksowy przewodnik po zagrożeniach i profilaktyce

Czym są pneumokoki i jakie choroby wywołują?

Pneumokoki, czyli Streptococcus pneumoniae, to bakterie powszechnie występujące w drogach oddechowych człowieka, zwłaszcza w nosogardzieli. U większości osób nie powodują one żadnych objawów i są nosicielami, jednak u niektórych, zwłaszcza w określonych grupach ryzyka, mogą prowadzić do rozwoju poważnych chorób. Do najczęściej diagnozowanych schorzeń wywoływanych przez pneumokoki należą: zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz sepsa (posocznica). Mogą one atakować również zatoki przynosowe, ucho środkowe, prowadząc do zapalenia zatok czy zapalenia ucha środkowego. Kluczowe jest zrozumienie, że te same bakterie mogą być przyczyną zarówno łagodniejszych infekcji, jak i stanów bezpośrednio zagrażających życiu.

Drogi przenoszenia i grupy ryzyka zakażenia

Pneumokoki przenoszą się drogą kropelkową, podobnie jak wirusy wywołujące przeziębienie czy grypę. Oznacza to, że obecność bakterii w powietrzu podczas kaszlu, kichania czy nawet mówienia przez osobę zakażoną stanowi potencjalne ryzyko dla innych. Szczególnie narażone na ciężki przebieg infekcji pneumokokowych są określone grupy osób. Należą do nich przede wszystkim dzieci poniżej drugiego roku życia, których układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, a także osoby starsze, u których naturalna odporność z wiekiem maleje. Ryzyko zwiększa się również u osób z chorobami przewlekłymi, takimi jak choroby płuc (np. astma, POChP), choroby serca, cukrzyca, choroby wątroby czy nerek. Immunosupresja, czyli osłabienie układu odpornościowego, spowodowana na przykład leczeniem onkologicznym, przyjmowaniem leków immunosupresyjnych po przeszczepach czy zakażeniem wirusem HIV, również stanowi istotny czynnik ryzyka.

Objawy infekcji pneumokokowych

Objawy zakażenia pneumokokowego mogą być zróżnicowane i zależą od tego, jaką część organizmu bakterie zaatakują. W przypadku zapalenia płuc najczęściej pojawia się wysoka gorączka, dreszcze, kaszel (początkowo suchy, później produktywny, z odkrztuszaniem plwociny) oraz ból w klatce piersiowej, nasilający się podczas oddychania. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych charakteryzuje się silnym bólem głowy, sztywnością karku, gorączką, światłowstrętem, nudnościami, wymiotami, a w ciężkich przypadkach może prowadzić do zaburzeń świadomości, drgawek, a nawet śpiączki. Sepsa, czyli uogólniona infekcja, objawia się bardzo wysoką gorączką lub obniżoną temperaturą ciała, przyspieszonym oddechem i tętnem, spadkiem ciśnienia krwi, zaburzeniami krzepnięcia, a także zmianami w stanie psychicznym pacjenta. Zakażenie ucha środkowego może objawiać się bólem ucha, gorączką i uczuciem zatkania.

Diagnostyka i leczenie

Diagnostyka infekcji pneumokokowych opiera się przede wszystkim na badaniach mikrobiologicznych. Kluczowe jest pobranie materiału biologicznego od pacjenta, takiego jak krew, plwocina, płyn mózgowo-rdzeniowy lub wymaz z gardła, a następnie badanie go pod kątem obecności bakterii Streptococcus pneumoniae. W laboratorium stosuje się metody hodowlane, a także szybkie testy antygenowe. Po potwierdzeniu obecności pneumokoków, niezwykle ważna jest antybiotykoterapia. Wybór odpowiedniego antybiotyku zależy od wrażliwości danej szczepu bakterii na leki, którą określa się w badaniu antybiogramu. Należy pamiętać, że niektóre szczepy pneumokoków wykazują oporność na wiele antybiotyków, co utrudnia leczenie. Dlatego tak ważne jest stosowanie antybiotyków wyłącznie na zlecenie lekarza i zgodnie z jego zaleceniami. Samo-leczenie lub przerwanie terapii przed czasem może przyczynić się do rozwoju oporności bakterii.

Profilaktyka – klucz do ochrony przed pneumokokami

Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed chorobami wywoływanymi przez pneumokoki są szczepienia. Istnieją dwa główne typy szczepionek: polisacharydowe (PPSV23) oraz skoniugowane (PCV13, PCV15, PCV20). Szczepionki skoniugowane są zazwyczaj zalecane dla niemowląt i małych dzieci, ponieważ wywołują silniejszą i długotrwałą odpowiedź immunologiczną, chroniąc przed najczęściej występującymi i najbardziej niebezpiecznymi serotypami bakterii. Szczepionki polisacharydowe są częściej stosowane u osób dorosłych, zwłaszcza tych z grupy ryzyka. Oprócz szczepień, podstawowe zasady higieny, takie jak częste mycie rąk, unikanie bliskiego kontaktu z osobami chorymi, zakrywanie ust i nosa podczas kaszlu i kichania, a także unikanie palenia tytoniu (które osłabia układ oddechowy i odporność), również odgrywają istotną rolę w zapobieganiu zakażeniom. Dbanie o ogólną kondycję organizmu, zdrowa dieta i wystarczająca ilość snu wzmacniają naturalną odporność.